روغن انتقال حرارت؛ و 8 ویژگی مهم آن

◽️ روغن انتقال حرارت؛ سیالی حیاتی در قلب صنعت

مقدمه

در بسیاری از صنایع حرارتی و فرایندی، روغن انتقال حرارت به عنوان یک سیال واسطه، نقش اساسی در انتقال انرژی ایفا می‌کند. از پالایشگاه‌ها و پتروشیمی گرفته تا صنایع غذایی و نساجی، همه به عملکرد ایمن و پایدار این روغن‌ها وابسته‌اند. اما نکته‌ای که اغلب نادیده گرفته می‌شود، اهمیت پایش منظم و تعویض به‌موقع روغن انتقال حرارت است. غفلت از این موضوع می‌تواند پیامدهای خطرناکی برای تجهیزات و فرآیند تولید به همراه داشته باشد.

نقش کلیدی روغن انتقال حرارت در سیستم‌های صنعتی

در سیستم‌هایی مانند کوره‌های روغن داغ که به‌عنوان قل

ب فرآیندهای حرارتی شناخته می‌شوند، وظیفه اصلی روغن، انتقال انرژی در دماهای بالا و به‌صورت مدار بسته است. این روغن باید بتواند بدون تجزیه یا تخریب، گرما را به‌صورت یکنواخت جابجا کند.
اما این سیال به ظاهر ساده، اگر به‌درستی نگهداری و پایش نشود، می‌تواند منبعی از خوردگی، گرفتگی، افت راندمان و حتی آتش‌سوزی در سیستم باشد.

نشانه‌های تخریب روغن انتقال حرارت

یکی از روش‌های ساده و موثر برای تشخیص وضعیت روغن، آزمون لکه‌ای یا Spot Test است. در این روش، چند قطره روغن روی کاغذ صافی مخصوص ریخته می‌شود:

• روغن سالم: شفاف، یکنواخت و بدون ذرات معلق.
• روغن تخریب‌شده: لکه‌ای تیره همراه با رسوبات و ذرات نامحلول.

این آزمون ساده می‌تواند تصویری واقعی از وضعیت داخلی لوله‌ها و کویل‌ها ارائه دهد.

مطالعه موردی واقعی: وقتی تعویض به‌موقع فراموش می‌شود

در یکی از مطالعات اخیر، روغن انتقال حرارت با گرید ۳۲ به مدت ۸ سال بدون تعویض در یک سیستم استفاده شده بود. نتایج تحلیل آزمایشگاهی هشداردهنده بودند:

• TAN (عدد اسیدی کل): از مقدار طبیعی زیر ۰٫۵ به ۴٫۹۵ میلی‌گرم بر گرم رسید (۱۰ برابر افزایش).
• مقدار آهن: از کمتر از ۱ ppm در روغن نو به ۲۰۴ ppm افزایش یافت؛ نشانه‌ای واضح از خوردگی جداره‌های فولادی.
• وجود مس و فلزات دیگر: نشانه‌ای از تخریب قطعات برنزی و آلودگی ثانویه.

در چنین شرایطی، رسوبات، لجن و ذرات تخریب‌شده مسیر جریان را مسدود کرده، انتقال حرارت را مختل و فشار سیستم را بالا برده‌اند. ادامه کار با این روغن، خطر نشتی، ترکیدگی و حتی آتش‌سوزی را به شدت افزایش می‌دهد.

چه زمانی باید روغن انتقال حرارت را تعویض کرد؟

برای روغن‌های انتقال حرارت معدنی، معمولاً توصیه می‌شود که هر ۳ تا ۵ سال یک‌بار تعویض انجام شود. با این حال، تنها تعویض کافی نیست؛ در شرایطی مانند مطالعه فوق، فلاشینگ کامل سیستم برای تخلیه لجن و رسوبات ضروری است.

نکته مهم: روغن فلاشینگ پس از استفاده دیگر قابل مصرف نیست و باید به‌درستی دورریز گردد، زیرا حامل مقدار زیادی آلودگی است.

اگرچه روغن انتقال حرارت ممکن است سیالی بی‌اهمیت به‌نظر برسد، اما در واقع نقشی حیاتی در ایمنی، راندمان و تداوم تولید صنعتی دارد. پایش ساده‌ای مانند آزمون Spot Test، همراه با تحلیل‌های دوره‌ای، می‌تواند از هزینه‌های سنگین تعمیرات و توقف خط تولید جلوگیری کند.

ارامترهای مهم عملکرد روغن انتقال حرارت

برای داشتن یک سیستم حرارتی ایمن، پایدار و کارآمد، بررسی منظم پارامترهای کلیدی روغن انتقال حرارت ضروری است. این پارامترها نقش تعیین‌کننده‌ای در راندمان حرارتی، طول عمر سیستم و ایمنی عملیاتی دارند.

بیشتر بدانیم:

https://www.northsealubricants.com/en/products/synthetic-heat-transfer-oil/

در ادامه مهم‌ترین پارامترهایی که باید به‌طور منظم پایش شوند را معرفی می‌کنیم:

۱. ویسکوزیته (گرانروی)

ویسکوزیته نشان‌دهنده میزان مقاومت روغن در برابر جریان است و مستقیماً بر گردش روغن و انتقال حرارت تأثیر می‌گذارد.

• ویسکوزیته پایین باعث بهبود گردش و کاهش فشار پمپ می‌شود.
• ویسکوزیته بالا (ناشی از اکسیداسیون یا آلودگی) می‌تواند فشار سیستم را افزایش دهد و کارایی را کاهش دهد.

🔍 اندازه‌گیری در دمای کاری مهم است. افزایش ویسکوزیته می‌تواند نشانه‌ای از تخریب روغن باشد.

۲. پایداری حرارتی

پایداری حرارتی نشان‌دهنده مقاومت روغن در برابر تجزیه در دماهای بالا است. روغن با پایداری ضعیف:

• دچار شکست حرارتی و تولید لجن می‌شود
• باعث کاهش انتقال حرارت و انسداد مسیرها خواهد شد

⚠️ همیشه مطمئن شوید که دمای عملکردی روغن در محدوده مجاز (دمای بالک و دمای فیلم) قرار دارد.

۳. عدد اسیدی کل (TAN)

عدد اسیدی کل بیانگر میزان اسیدی‌شدن روغن بر اثر اکسیداسیون است.

• TAN < 0.5 mgKOH/g برای روغن نو طبیعی است
• TAN > 2 نشانه‌ای جدی از تخریب روغن و افزایش خوردگی است

📉 عدد TAN بالا نشان‌دهنده‌ی خطر برای قطعات فلزی سیستم است و نیاز به تعویض روغن را هشدار می‌دهد.

۴. نقطه اشتعال و نقطه احتراق

این دو پارامتر نشان‌دهنده‌ی میزان ایمنی روغن از نظر قابلیت اشتعال هستند.

• نقطه اشتعال: پایین‌ترین دمایی که بخارات روغن در آن آتش می‌گیرد
• نقطه احتراق: دمایی که در آن روغن به‌طور پیوسته می‌سوزد

🔥 کاهش این مقادیر نشانه‌ی فراریت بالاتر و افزایش خطر آتش‌سوزی است.

۵. مانده کربن (Carbon Residue)

نشان‌دهنده مقدار کربن باقی‌مانده از تبخیر روغن است. ماندگی بالا باعث:

• تشکیل رسوب در کویل‌ها و مبدل‌ها
• افت عملکرد حرارتی
• نیاز به شستشوی دوره‌ای سیستم

۶. میزان آب (رطوبت)

وجود آب حتی در مقادیر کم می‌تواند باعث:

• ایجاد کف در سیستم
• کاویتاسیون در پمپ‌ها
• تسریع در تخریب اکسیداتیو

💧 روغن انتقال حرارت باید تقریباً بدون آب باشد. آزمایش Karl Fischer برای اندازه‌گیری دقیق استفاده می‌شود.

۷. فلزات محلول (آهن، مس و…)

وجود فلزاتی مانند آهن، مس، سرب یا روی نشانه‌ای از خوردگی داخلی یا سایش قطعات است.

• آهن > ۵۰ ppm هشدار دهنده است
• افزایش این فلزات نشان‌دهنده آسیب به تجهیزات و کاهش عمر روغن است

🔬 با استفاده از آنالیز ICP می‌توان این فلزات را شناسایی کرد.

۸. ذرات نامحلول (لجن و ذرات جامد)

بر اثر تخریب حرارتی و اکسیداتیو، ذراتی ایجاد می‌شوند که:

• فیلترها و مسیرها را مسدود می‌کنند
• باعث افت انتقال حرارت می‌شوند
• منجر به افزایش فشار و کاهش راندمان می‌گردند

🧪 آزمون لکه‌ای و آزمایش سانتریفیوژ به شناسایی زودهنگام این مشکل کمک می‌کنند.

بیشتر بخوانیم:

نواع روغن های صنعتی:

https://www.prgklub.com/products-category/%d8%b1%d9%88%d8%ba%d9%86-%d9%87%d8%a7%db%8c-%d8%b5%d9%86%d8%b9%d8%aa%db%8c/

جمع‌بندی

پایش منظم این پارامترها، به شما کمک می‌کند تا:

• از توقف‌های ناگهانی تولید جلوگیری کنید
• عمر مفید روغن و تجهیزات را افزایش دهید
• هزینه‌های نگهداری و تعمیرات را کاهش دهید
• و مهم‌تر از همه، ایمنی عملیاتی سیستم حرارتی خود را تضمین کنید

آنچه اندازه‌گیری شود، مدیریت می‌شود.

در پایان، به یاد داشته باشیم:

نگهداری صحیح روغن انتقال حرارت، سرمایه‌گذاری بر ایمنی و کارایی سیستم صنعتی شماست.

سوالات متداول (FAQ)

۱. روغن انتقال حرارت چیست؟
روغنی است که برای جابجایی حرارت در سیستم‌های بسته و با دمای بالا به کار می‌رود.

۲. بهترین زمان تعویض روغن انتقال حرارت چه زمانی است؟
بین ۳ تا ۵ سال بسته به نوع روغن، شرایط عملیاتی و نتایج آزمایشگاهی.

۳. چرا آزمون Spot Test مهم است؟
چون با روشی ساده و کم‌هزینه، می‌توان سلامت روغن را بررسی و از آسیب‌های جدی پیشگیری کرد.